Köle ve cariye konusu Kuranda nasıl geçiyor? İslam köleci midir? Hz Muhammed ve sahabeler köle edinmiş midir? Bu sorulara cevap vermeye çalışacağız.
Bölüm 1: Köle ve Cariye ne demek?
Abd: kul köle demektir. Kuranda erkek köleden bahsedilirken abd, kadın köleden bahsedilirken eme sözcüğü kullanılır. Abdullah isminin anlamı “Allahın kulu kölesi” demektir. Fatiha suresinde “İyyake na’budu ve iyyake nestain” derken “sadece sana kul köle oluruz sadece senden yardım isteriz” demiş oluruz.Cariye: Geçer olan, akıcı olan. Seyreden giden anlamına gelir. Cariye kelimesi Kuranda “Akıp giden” anlamında kullanılmıştır. Pınarın akması, suyun üzerinde akıp giden gemi anlatılırken cariye kelimesi geçmektedir.
Gâşiye Suresi 12: Fiha aynun cariyetun.
Meali: Orada akan bir kaynak vardır.
Hâkka Suresi 11: İnna lemmadağal maü hamelnakum fil cariyeti
Meali: Sular kabarınca sizi akıp gidende (Nuhun gemisinde) taşıdık.
Dünyada faydalı eser bırakıp sevabı devam eden işlere de “akmaya devam eden sadaka” anlamında “Sadakayı Cariye” denmiştir. Cami, çeşme, köprü, okul yaptırmak, faydalı kitap yazmak gibi eserleri dünyada bırakan kişinin amel defterine sevaptan pay yazılmaya devam eder, kullananlar “emeği geçenlerden Allah razı olsun” dediği zaman hayır duası eder, öldükten sonra bile sevap akışı olduğu için sadaka-i cariye denmiştir.
Bölüm 2: Kurana göre esir hukuku
Kurana baktığımızda ise mevcut arap geleneğinde köle cariye uygulamasının olduğunu ve ayetlerin peyderpey köleciliği kaldırdığını görürüz. Yani İslam dini köle cariye edinmeyi getirmemiştir, arap toplumunu köleci cariyeci bulmuştur ve bu düzeni yavaşça değiştirmiştir. Yavaşça değiştirme sebebi de gidecek yeri olmayan köle ve cariyelerin sokağa atılmaması, sosyal hayata uyum sağlamaları içindir.Ayrıca Kuranda daha önce köle yapılmış kişilere “Ma meleket Eymanukum : Yeminle sahip olduğunuz, sağ elinizin sahip olduğu, ellerinizin altındakiler” denmiştir. Ellerinizin sahip olduğu ifadesiyle kadın, erkek, yaşlı, genç ayrımı yapılmamış ve hepsine ma meleket eymanukum denmiştir.
Ellerinin altında bulunan bu kişiler toplama kamplarında değil, sahibinin evinde bir odada kalmışlardır. Gerek “Elinizin altındaki çocuklar şu üç vakitte içeri girmek için izin istesinler” (24:58) ayeti olsun gerekse “süslerini şunlardan başkasına göstermesinler…elinizin altındakiler” (24:31) ayeti olsun kölelerin sahibinin evinde kaldığını ve evlatlık gibi muamele gördüklerini göstermektedir.
Çocuk ise evlatlık gibi büyütülmüş, kadın ise hizmetçi olarak kullanılmış, erkek ise işçi olarak kullanılmış ve bağ bahçede çalıştırılmıştır. Ayrıca kadın kölelerden bazıları sadece hizmetçi olarak değil genel evde fuhuş yaptırmak için de kullanılmıştır çünkü bir mal / eşya gibi görülmektedir.
İnsan hak ve özgürlüklerinin hiçe sayıldığı bu dönemde Hz Muhammed s.a.v gelmiş ve cahiliye adetlerini kaldırmıştır. Savaş esirlerine yediğinden yedirmek, giydiğinden giydirmek gibi insancıl bir tavır sergilemiştir.
Köle edinmenin en büyük kaynağı savaşta kazanan tarafın esir alması ve esirleri köle yapmasıydı. 47:4.ayetin inmesiyle birlikte artık Müslümanlar esir olarak aldığı kişileri köle yapmayacaklardır, bunun yerine fidye karşılığında veya bir hizmet karşılığında serbest bırakacaklardır. Fidye olarak bir yakını para getirecektir, parası yoksa Müslümanlara okuma yazma öğretmesi karşılığında serbest bırakılacaktır. Muhammed 4.ayetin inmesiyle savaş hukuku nihayete ermiştir ve kölecilik tamamen kalkmıştır.
Kuran inmeden önce köle yapılmış olanlar ise “Mukatebe” denilen hürriyet sözleşmesi imzalayarak (24:33) özgürlüğüne kavuşabilmektedir. Bu hükümle birlikte eskiden köle olmuş insanlar artık ya gönül rızasıyla eski hayatına devam edecektir, ya da bir atılım yapıp kendi hayatını kuracaktır. Tıpkı bir gencin baba evinden ayrılıp kendi evine çıkması gibi, eski köleler de sahibinin azad etmesiyle kendi evine çıkabileceklerdir.
Ayrıca kadın esirlerin seks kölesi olmadığına dair diğer delil, hür kadınla evlenmeye maddi gücü olmayanların erkeklerin iman etmiş köle kadınlarla evlenebileceğinin söylenmesidir. 4:25 ayette Müslüman olmuş ve iffetini koruyan köle kadınlarla ailesinden isteyerek evlenmeye izin verilmiştir. Ailesinin izniyle ifadesi burada önemlidir çünkü köle kadını ailesinden istemek tıpkı günümüzdeki gibi çiçek ve çikolata alıp babasından istemek gibidir. Demek ki eme : köle kadınlar koruyucu ailesinde evlatlık muamelesi görüyordu.
Ayrıca “Müşrik kadınla evlenmektense imanlı bir köle kadınla evlenmek daha iyidir” (2:221) denmiş olması da köle kadınların evlenilecek statüde insanlar olduğunu göstermektedir.
Bölüm 3: Gelenekte köle ve cariye
Gelenekte ise savaş esiri kadınlara cariye denmiştir ve cariyeler insan haklarından mahrum bırakılmıştır. Kadın esirler savaşçı erkeklere dağıtılmış ve ganimet olarak görülmüştür. Artık erkeklerin malı olmuşlardır ve parayla alınıp satılan bir eşyaya dönüşmüşlerdir.Ayrıca kadın esirlerin cinselliğinden faydalanmak için de nikah kıymaya / evlenmeye gerek yoktur. Bir erkeğin 4 tane nikâhlı karısı olabilirken 100 tane nikahsız birlikte olduğu cariyesi olabilir.
Sünnilik mezhepleri savaş esiri konusunda kadınları köle yapıp nikahsız birlikte olunabileceğini söylemiştir ki bunlar Kuranı kerim inmeden önceki Arapların geleneğini yansıtmaktadır yani Sünni mezhepler cahiliye adetlerini yeniden hortlatmıştır ki bu bozulma emeviler döneminde Muaviye tarafından başlatılmıştır.
