Cuma salatı nedir? Cuma gününde ne yapılır?

Soru: Cuma salatı nedir? Toplanma günü belirleyip Kuran dersi yapmak mıdır yoksa camilerde namaz kılmak mıdır? 

Cevap: Cuma suresinde herhangi bir günde toplanıp Kuran dersi yapmaktan değil, Yahudilerin ibadet gününün cumartesi olması gibi (4:154) gibi, mü’minlerin toplu ibadet gününün Cuma olduğundan bahsedilir. Aramızdaki fark Cuma günü namazı tamamlayınca çalışmaya geri dönmemizdir. (62:10), Yahudilerde ise cumartesi günü bütün gün çalışmak yasaktır. (Tevrat: Çıkış 20:8-11; Kuran: 7:163-166).    Cuma 9.ayette ‘’Min yevmil cumuati: günden Cuma, Cuma günü’’ demektir. Toplanma günü olsaydı ‘’Cemea: cem etmek, toplamak, bir araya getirmek’’ kelimesi kullanılırdı. Aynı kökten olması sebebiyle toplu ibadet gününe ‘’Cuma’’ ismi verilmiş olabilir.

Cuma günü salat için nida edilince derhal Allah’ın zikrine koşun ve alışverişi bırakın. Eğer bilirseniz sizin için hayırlı olan budur. Böylece salatı kaza edince yeryüzünde dağılın ve Allah’ın lutfundan isteyin. Allah'ı çok zikredin, umulur ki kurtuluşa erersiniz. [62/Cuma Suresi 9-10] 

A) Ey iman edenler hitabı!   

‘’Ya eyyuha ellezine amenu: Ey iman edenler’’ (62:9) ifadesiyle kadın-erkek ayrımı olmadan iman edenlere hitap edilir. Asrı saadet zamanında kadınların da Cuma namazına iştirak ettiği anlaşılır. Rivayetler de  kadınların cuma namazına katıldığını söyler. 

*Harisetu ibnu Numan kızı (Ummy Hişam) şöyle dedi: ''Ben kaf suresini başkasından değil, sırf Resulullah'ın ağzından ezberledim. Her cuma bununla hutbe yapardı. [1]
*Abdurrahman kızı Amre'nin bir kız kardeşi şöyle dedi: ''Kaf suresini cuma günü bizzat Resulullah'ın ağzından ezberledim. Bu sureyi her cuma günü minber üzerinde okurdu.’’ [2] 

Kadınlar sadece Cuma namazına değil, diğer vakit namazlara da katılırlardı.

*Resulullah ''Allahın dişi kullarını, Allah'ın mescidlerinden men etmeyin'' buyurdu. [3]
*İbnu Umer ''Resulullah kadınları geceleyin mescide gitmekten men etmeyin'' buyurdu dedi. Bunun üzerine Umerin oğlu ‘’Onları bırakmayız, çıkarlar da bunu (kocalarını) aldatma edinirler'' dedi. Bunun üzerine Umer oğlunu azarladı ve ''Ben sana Resulullah böyle buyurdu’’ diyorum sen ise ‘’onları bırakmayız’’ diyorsun dedi. [4]
*Erkekler için en hayırlı saf ilk saflardır.  Kadınlar için en hayırlı saf sonraki saflardır.’’ [5]

B) Salat için nida etmek!  

''İza nudiye li es salati: salat için nida edilince’’ (62:9) cümlesi ‘’namaz için ezan okununca’’ anlamına gelir. Nida etmek: ‘’seslenmek, duyurmak’’ Resulullah zamanında ezan okuyarak olmuştur.

*İbnu Umer’den naklen: ''Resulullah'ın iki müezzini vardı. Birisi bilal, diğeri âma olan İbn Ummi Mektum'dur. [6]
*Abdullah ibn umer'den naklen: Resulullah şöyle buyurdu: ''Bilal ezanı gece okuyor. Bu yüzden sizler İbnu ummi mektum ezan okuyuncaya kadar yeyin için. Sonra ravi: ''İbnu ummi mektum ama idi. Ona ''sabah oluyor'' denmedikçe ezan okumazdı. '' dedi. [7]

C) Allah’ın zikrine koşmak!  

''Fes av ila zikrillahi:  Allah'ın zikrine koşun'' (62:9) ifadesi, hutbe ve namazdan bahseder. İkisi de Allah’ın zikridir. Peygamberimiz önce gündeme dair hikmetli konuşmalar yapar, sonra Cuma namazını kıldırırdı.

*Kişinin namazının uzunluğu, hutbesinin kısalığı bilgi ve anlayışının alametidir. Namazı ağır, hutbeyi hafif tutun. Şüphesiz beyandan bir kısmı sihirlidir. [8]

Cuma namazı, gündüzün ilk namaz vaktinde eda edilir. ‘’Ve zerul bey a: alışverişi bırakın’’ ifadesinden iş güç vakti olduğu anlaşılır. Mütevatir uygulama da böyledir.

*Resulullah ile beraber cuma namazını güneş (batıya) meyledince kılardık. Dönüşte gölgelik yerler arardık. [9]

D) Namaz bitince dağılın!   

‘’Fe iza qudiyeti es salatu fenteşiru fil ardi...’’ (62:10) ‘’Böylece salatı kaza edince yeryüzüne dağılın..’’ ifadesiyle namaz bitince işe güce geri dönebileceğimiz bildirilir. Yani ayriyeten öğlen namazı kılmaya gerek yoktur. Zuhru ahir denilen namaz bidattir. 

Namaz bitince dağılın emri hutbenin namazdan önce olduğunun da delilidir. Eski kaynaklar da hutbenin önce olduğunu söyler.

*Ezan, imam minbere çıktığı zamandır. Hutbeyi bitirince inip namaz kıldırır. Resulullah ve sonraki iki halife (Ebubekir ve Ömer) döneminde böyleydi. Osman zamanında bir ezan daha eklediler. [10]

E) Allah'ı çok zikredin!

''..Vebteğu min fadlillahi: Allah'ın fazlından isteyin..'' (62:10) ifadesiyle yeryüzüne dağıldıktan sonra işe güce geri dönerek Allah’ın lutfunu istemekten; ''Vezkurullahe kesiran: Allah'ı çok zikredin..'' diyerek her işimizde Allah'ı anmak gerektiğinden bahsedilir. ''Lealle kum tuflihune: Umulur ki felaha erersiniz.'' diyerek kurtuluşa ermenin her işimizi Allah’ın istediği gibi yapmak gerektiğinden bahsedilir.

F) Hutbeyi terk eden sahabiler!

Bir ticaret veya eğlence gördükleri zaman ona dağıldılar ve seni ayakta bırakıp gittiler. Deki: ‘’Allah katındaki şeyler, eğlenceden ve ticaretten daha hayırlıdır. Allah rızık verenlerin en hayırlısıdır. [62/Cuma suresi 11]  

Cuma namazında hutbenin olduğu da bu ayetten anlaşılır. Hutbenin Cuma’nın farzı olduğunu bilmeyenler ticaret kervanı görünce oraya koşmuş, peygamberi ayakta bırakmışlardır.

*Resulullah cuma günü ayakta hutbe anlatırken Şam'dan bir kervan geldi. Bazı sahabiler kervana doğru koştular. Hutbe dinleyen 12 kişi kaldı. Bunun üzerine Cuma Suresi 11.ayeti indi. [11]

Kaynaklar;
[1] Müslim: 7/Kitabul Cumua, Bab: 13, No: 51
[2] Müslim: 7/Kitabul Cumua, Bab: 13, No: 50
[3] Müslim: 4/Kitabus Salat, Bab:30, No: 136
[4] Müslim: 4/Kitabus Salat, 30: 138; Buhari: 11/Kitabul Cumua, Bab: 12, No: 22.
[5] Müslim: 4/Kitabus Salat, Bab: 28, No: 132;  Tirmizi: Salat, Bab 166, No 224
[6] Müslim: 4/Kitabus Salat, Bab 4, No: 7
[7] Buhari: 9/Kitabul Ezan 11, no: 15
[8] Müslim: 7/Kitabul Cumua, Bab:13, No:47
[9] Müslim: 7/Kitabul Cumua, Bab: 9, No: 31;  Buhari: 11/Kitabul Cumua, Bab: 15, No: 27
[10] Serahsi: Mebsut, cilt 2, sayfa 47, Gümüşev Yayınları, 2008
[11] Müslim: 7/Kitabul Cumua, Bab: 11, No: 36

Cuma Namazı - Bumudin/07.07.2019