Savm nedir? Oruç Nasıl Tutulur?

Türkçe’ye farsça’dan ‘’Oruç’’ olarak geçen savm (çoğulu: siyam) kelimesi kısaca ‘’kendini tutmak’’ demektir. Şeriatta savm; Ramazan ayı boyunca fecr vaktinden akşama kadar her türlü yemeğe, her türlü içeceğe, her türlü cinselliğe karşı kendini tutma sürecidir. Ramazan ayı geldiğinde - Sağlık sorunu olan veya yolculukta olanlar hariç – her müslüman oruç tutmakla mükellef olur. Bu ayda oruç tutamayan kişiler daha sonra mutlaka telafi orucu tutmalıdır. Buna da imkanı olmayan kişiler fidye olarak bir yoksulu doyurmalıdır. Bu hükümler Kuran ayetlerinde geçmektedir.

Savm kelimesi sözlüklerde şöyle geçer;

Lisanul Arab sözlüğünde: “savm (الصوم)” ve “sıyâm (الصيام)” kelimeleri; kişinin yeme içme, karı koca ilişkisi, konuşma, yürüme gibi herhangi bir şeyi terk etmesi, bunlara karşı kendini tutması anlamlarına gelir. [1]

Ragıb İsfahani Müfredat sözlüğünde: ‘’Savm kelimesinin asıl anlamı; İster Yiyecek, ister söz, isterse yürümek olsun bir şeyi yapmaktan geri durmaktır. Durgun rüzgara da savm denir. Güneşin göğün ortasında duruşu düşünülerek gün ortasına da savm denmiştir. Şeriatta savm/oruç, mükellefin niyet getirerek fecr vaktinden güneş batana kadar; yemek, içmek ve cinsi münasebetten kendini tutmasıdır.’’ [2]

Online sözlüklerde: Same-Savmen-Siyamen: imtina etmek,yemekten içmekten çekilmek,oruç tutmak,bir şeyden imtina etmek/kaçınmak. [3] Sıyam: Oruçlar. (Tekili: Savm) Oruç tutmak. Fecrin ağarmasından güneş batıncaya kadar; yemeyi, içmeyi ve cimâ'ı terk etmek. [4]

Kuranda savm ve siyam kelimeleri nasıl geçiyor?

Ya eyyuhallezine amenu! Kutibe aleykumus siyamu kema kutibe alallezine min qablikum leallekum tettequne.

Ey iman edenler! Oruç sizden önceki kimselere yazıldığı gibi size de yazıldı. Umulur ki sakınırsınız. (Bakara Suresi 183)

Bakara 183.ayette önceki ümmetlerde de oruç ibadeti olduğu bildirilmiştir. Yani ilk insandan beri oruç tutmak İslam dininin temel ibadetidir. Her Müslüman ramazan ayında oruç tutmakla mükellef kılınmıştır. Sağlık sorunu olanlar veya uzun yolculuğa çıkanlar, başka zaman tutmak üzere erteleyebilir. Ayetin devamında kimlerin oruç tutacağı açıklanır.

(Oruç) Sayılı günlerdedir. Artık sizden kim hasta veya yolculukta olursa, o takdirde başka günlerde sayıyı tamamlasın. Ona zor dayanan kimseler fidye / bedel olarak bir yoksulu doyurabilir. Ama kim gönüllü olarak iyilik yaparsa işte o kendisi için daha hayırlıdır. Eğer bilirseniz (zor da olsa) oruç tutmanız sizin için daha hayırlıdır. (Bakara Suresi 184)

Bakara 184.ayette sayılı günlerde oruç tutamayanların başka zaman telafi orucu tutması gerektiği vurgulanır. Orucu sonradan kaza etmek mümkündür, geçici hastalığı veya yolculuğu olanlar tutamadığı günleri başka zaman kaza ederler. Günümüzde yolculuklar develer üzerinde değil konforlu araçlarda yapıldığı için yolculukta da oruç tutulabilir. Peygamberimiz zamanında da bünyesi güçlü olanlar yolculukta oruç tutabilirdi.

"Aişe'den naklen: Amr el eslemi peygambere "Yolculukta oruç tutayım mı?" diye sordu. Bu zat çok oruç tutardı. Peygamber ona ''istersen oruç tut, istersen ye (sevap beklentine göre davran)" dedi. [5]

Oruç bozmanı cezası kaç gün?

Oruç bozmanın kefareti de başka zaman o günü telafi etmektir. Kuranda 61 gün ceza orucu ramazan ayında oruç bozanlar için değil, yanlışlıkla adam öldürenler için (4:92 ayette) ve karısına "artık anam gibisin" diyerek zıhar yapanlar için (58:4 ayette) belirlenmiş bir cezadır. Yani artık bayılma noktasına gelipte orucu bozduysanız başka zaman o günü kaza edebilirsiniz. Bunun dışında keyfiyetten oruç bozanın önce iman tazelemesi gerekir, neye niçin inandığını yeniden düşünüp ilgili ayetleri okuyarak, hesap günündeki halimizi düşünerek iman tazelenebilir.

Oruç tutanlar fitre vermeli midir?

Bakara 184. Ayetteki fidye: "bedel, karşılık, keffaret" gibi anlamlara gelir. Oruç fidyesi bir miskini / yoksulu doyurmaktır. Ramazan ayında oruç tutmadığınız günler kadar bir yoksulu doyurmak gerekir. Oruç tutmakta zorlananlar için getirilmiş olan fidye muafiyeti; yaşlılar için, ağır işlerde çalışanlar için, güneş altında çalışan işçiler için getirilmiştir. Ayetin sonundaki "oruç tutmanız daha hayırlıdır" ifadesinden anlaşılacağı üzere zor da olsa orucu ramazan ayında tamamlamak büyük sevap kazandırır.

Bakara 184.ayetteki fidye kelimesini Fitre olarak değiştirip oruç tutanların da sadaka vermesnin farz olduğunu söyleyenler vardır. Lakin ayette görmüştük ki fidye / bedel sadece "zor dayanan" kişiler için getirilmiş bir kolaylıktı. Devamındaki "gönlünden koparak iyilik yapmanız daha hayırlı" cümlesi de sadece zor dayananların değil kolay tutanların da sadaka vermesinin sevap olduğunu vurgulamıştı. Yani eğer oruç tutacak gücünüz varsa artı sevap olarak sadaka verebilirsiniz, lakin vermeseniz de günahı yoktur. Oruç tutanların fitre vermesi farz değil vaciptir.

Parası olanlar elbette sadaka vermelidir, üç beş lira bile olsa her iyilik x10 katıyla amel defterimize yazılacaktır. Hatta yıllık kazancınızdan ayırdığınız kırkta bir zekatı ramazan ayında verebilirsiniz, içinde temel gıda maddeleri bulunan erzak kutularını fakirlere ulaştırıp sevap kazanabilirsiniz.

Oruç ne zaman tutulur?

Ramazan ayında oruç tutulacağı da ayetin devamında bildirilir. Kuran’ın inmeye başladığı ay, içinde kadir gecesini de barındıran mübarek bir aydır. 12 aydan 1 ay Allah için ayrılır ve her zamankinden daha faziletli günler geçirilir. Bir ay boyunca; Allah için aç kalınır, susuz kalınır, Allah için nefsi arzulardan vaz geçilir. Bunun sevabı çok fazladır, 11 ayı oruçlu geçirseniz ramazan ayında bir gün tutacağınız oruç kadar sevap kazanamazsınız. Bu yüzden mümkün mertebe ramazan ayını oruçlu geçirmek gerekir. Rahat oruç tutmak için de hurma ve üzüm kurusu gibi takviyeler alınabilir.

Ramazan ayı ki; insanlar için bir rehber olan, hidayetten deliller sunan, hak ile bâtılı ayıran Kuran onda indirildi. Artık sizden kim bu aya şahit olursa onu oruçlu geçirsin. Kim de hasta veya yolculukta olursa iddeti başka günlerden tamamlasın. Allah size kolaylık diler, size zorluk dilemez ki sayıyı tamamlayın ve Allah’ı tekbir edin. Allah sizi doğruya iletti, Umulur ki şükredersiniz. (Bakara Suresi 185)

Oruç kuralları neler?

Ramazan ayının kuralları da ayetin devamında açıklanmıştır. Güneş doğmadan önceki fecr vaktinden başlayıp hava kararıncaya kadar; her türlü yiyecek, her türlü içecek, her türlü cinsellik içeren davranışlar yasaklanmıştır. Yani ramazan ayının gündüz vakitlerinde dünyevi zevkler haram kılınmıştır. (Bak: Haram Kavramı)

Oruç gecesi size cinsellik helal kılındı. Kadınlarınız sizin için bir elbise, siz de onlar için bir elbisesiniz. Allah sizin nefsinize karşı koyamadığınızı bildi, böylece (gece birlikte olduğunuz için) sizden tövbenizi kabul etti ve affetti. Öyleyse şimdi temas edin onlara ve Allah’ın sizin için yazdığı şeyi isteyin. Fecrin siyah ipliği beyaz iplikten size belli olana kadar yeyin ve için. Sonra orucu geceye kadar tamamlayın. Mescidlerde itikafta/devamlı ibadette iken (geceleri de) onlara temas etmeyin. Bu Allah’ın sınırıdır, öyleyse ona yaklaşmayın. İşte böyle, Allah ayetlerini insanlar için beyan ediyor. Umulur ki takvalı olurlar. (Bakara suresi 187)

Oruç kuralları sayılırken gündüzleri yemek, içmek, cinsellik içeren her türlü davranışların yasak olduğunu görüyoruz. Cinsellik yasağının geceleri de devam etmesi üzerine sahabelerden bu yasağa uyamayanlar olmuş, bunun üzerine geceleri eşler arası cinsellik serbest bırakılmıştır. Ancak Ramazan ayının son 10 gününde başlayan İtikaf / devamlı ibadet hali müstesnadır, itikafa girenler geceleri de eşlerine yanaşamazlar. İtikafla ilgili diğer detay Bakara 125.ayette verilmiştir ve hacı adayları itikafa girmiş sayıldığı için hacı olana dek cinsellik yasaklanmıştır.

Resulullah ramazandan son on günde itikafa girerdi. Bu âdeti Allah onu vefat ettirene kadar devam etti. Ondan sonra zevceleri de itikaf etti. [6] “Rasûlullah Ramazan’ın son on gününde itikaf yapardı. Bir sene itikaf yapmamıştı ki; bir sonraki yıl, yirmi gün itikaf yaptı.” [7]

Sahur ne zaman yapılır?

Orucun ne zaman başlayıp bittiği de Bakara 127.ayette açıklanmıştır. Fecrin siyah ipliği beyaz iplikten ayırt edilince yani tan yerinde oluşan kızıllık göründüğü zaman oruca başlama vaktidir. Yani sabah ezanı okunurken kalksanız, birşeyler yeyip oruca niyet edebilirsiniz. Fecr vaktiyle orucun başladığını Kuranı Kerimden öğreniyoruz. Kuranı yeterli görmeyenlere ise bu konudaki hadisleri de gösterebiliriz. Peygamberimiz de tan yeri ağarana kadar yiyebilirsiniz demiştir. Günümüzde ise gecenin en karanlık olduğu imsak vaktinde niyet edilmesi gerektiği sanılmaktadır.

“Ne Bilâl’in okuduğu ezan nede yukarı doğru yükselerek parlayan yalancı fecr sizin sahur yemeği yemenize engel olmasın. Fakat gerçek fecr denilen ortalığın kırmızılıkla kaplanması yeme ve içmenize engel olabilir.” [8]

İbnu Umer'den rivayete göre Resulullah ''Bilal ezanı gece okuyor. Siz ibn ummi mektum'un okuduğu ezanı işitinceye kadar yeyip içmeye devam edin.'' [9] Bilal'in nidası (ezan okuması) sizi sahurdan alıkoymasın çünkü henüz geceyken nida eder.. [10]

Semure ibnu Cundub'dan naklen Resulullah: ‘’Sizden biriniz, ne Bilal'in nidasıyla nede şu beyazlık ufukta genişliğine yayılmadıkça sahurdan men etmesin.’’[11]

''Sizin için fecrin beyaz ipliği siyah iplikten seçilene kadar'' (2:187) ayeti nazil olduğu zaman Adiy ibnu Hatim, peygambere hitaben: ''Ya resulullah! Ben yastığımın altına bir beyaz birde siyah ip koyuyorum da geceyi gündüzden fark ediyorum'' dedi. Bunun üzerine Resulullah ''Muhakkak senin yastığın pek enlidir (kalın kafalısın) ''Bu beyaz iplik ile siyah iplikten kasıt gecenin karanlığı ile gündüzün beyazlığından ibarettir.’’ buyurdu. [12]

İftar ne zaman yapılır?

Orucun açılacağı iftar vakti de yine fecr vakti gibidir, güneş battığı zaman tan yerinde kızıllık oluşunca yani akşam ezanı okunduktan sonra oruç açılabilir. Ayette "güneş batana kadar" değil de "geceye kadar" denmesinin hikmeti de arapçada gecenin güneş batınca başlamasıdır ve güneş doğana kadar devam etmesidir. Ayrıca kutup bölgelerinde güneş batmadan da akşam olduğu için bu ifade kutuplarda oruç tutmayı da mümkün kılmaktadır.

Ramazan ayında farz olan oruç bu şekildedir. Bunun dışındaki oruçlar; yemin bozma cezası (Maide 89), ihramlıyken avlanma cezası (Maide 95), hacda başını traş etme cezası (Bakara 196), kazara adam öldürme cezası (Nisa 92) gibi farklı kefaret oruçlarıdır. Bir de Meryem validemizin uyguladığı susma orucu (Meryem 26) vardır ki laftan anlamayan insanlar olduğu zaman muhatap olmama orucudur.

Oruçla ilgili merak edilenler!

Sahur ne zaman? Sahur vakti sabah ezanı okunduktan sonradır. Diyanetin sabah ezanını 1 saat erken okuması yanlış bir uygulamadır. Bu yanlışlık sebebiyle her yıl müslümanlar teheccüd vaktinde sabah namazı kılmaktadır. Kıldıkları namaz gece namazı yerine geçmektedir. Ayete göre ve hadislere göre sahur vakti, sabah ezanı okunduktan sonra fecr vaktine kadardır. Yani her zamanki gibi sabah namazına kalkıp bir şeyler atıştırarak oruca başlayabilirsiniz. Orucu kolay tutmak için tıka basa yenmemeli; hurma, zeytin, incir, kuru kayısı, fındık, ceviz gibi enerji verecek şeyler yenmelidir.

Oruca niyet etmek gerekir mi? Evet, hava aydınlanmadan önce "Niyet ettim bu günkü ramazan orucumu tutmaya" demek gerekir. “Bir kimse gündüz olmadan oruç tutmaya kesin karar verip niyet etmezse o kimsenin orucu yoktur.” [13]

Oruç tutmak ne zaman farz olur? Dini yükümlülükler çocukluktan gençliğe geçiş döneminde başlar. 16 yaşından itibaren her genç oruç tutmalıdır, namaz da kılmalıdır.

Hayızlı kadın oruç tutabilir mi? Hayızlı kadının cünüp zannedilmesi sebebiyle "adetli kadın oruç tutabilir mi" sorusu ortaya çıkmaktadır. Kuranda oruç yasakları arasında adet olmak yoktur. Ayrıca adet kanı kişiyi cünüp etmez, cünüp olmak için vücuttan şehvetle meni çıkması gerekir. Meniden önceki renksiz sıvı olan mezi bile cünüp etmez. Hayızlı kadınlar oruç tutabilirler. Hayızla ilgili tek yasak Bakara 222. ayette cinsellik yasağı olarak belirtilmiştir.

Mansturbasyon orucu bozar mı? Kendi kendini tatmin etmek olan mansturbasyon orucu bozmaktadır çünkü gündüzleri cinsellik içeren her türlü davranış yasaklanmıştır. Oruçken mansturbasyon yapanlar başka zaman o günü kaza etmelidir.

Sigara içmek orucu bozar mı? Duman çekmek olan sigara içmek de vücudun hazlarından biridir, gündüzleri Allah için hazlardan vaz geçmek oruç tutmanın mantığıdır. Dolayısıyla oruçken sigara içilmez, sakız da çiğnenmez.

Havuza girmek orucu bozar mı? Su yutulmadığız sürece havuza veya denize girmek orucu bozmaz, su yutmamaya dikkat edilerek girilebilir.

Kulağa su kaçması orucu bozar mı? Kulağa veya başka bir yere su kaçması orucu bozmaz, bu sebeple oruçken banyo yapmakta sakınca yoktur.

Gusletmek orucu bozar mı? Hayır bozmaz, eğer gece yıkanmaya vakit olmadıysa gündüz yıkanılabilir. ''Resulullah eşiyle cinsi münasebetten dolayı cünüp olduğu haldeyken fecr vakti ona erişirdi. Sonra yıkanırdı ve orucu tutardı.'' [20] ''Aişe'den rivayete göre: ''Resulullah ramazan ayında ihtilam (rüyalanma) dışında bir sebeple cünüp olduğu haldeyken fecr vakti gelirdi. Sonra yıkanır ve orucunu tutardı.'' [21]

Diş fırçalamak orucu bozar mı? Hayır bozmaz, oruca niyet edince diş fırçalamak lazımdır. "Âmir bin rabia’dan naklen “Rasûlullah oruçlu olduğu halde misvak kullanırdı, kaç kere gördüğümü sayamam." [14]

Kan vermek orucu bozar mı? Hayır bozmaz. Kan vermek orucu bozmasa bile baş dönmesi yaşanacağı için hasta ve yolcu muafiyetine girilecektir. Vişne suyu içerek kendinize gelmeniz istenecektir. Acil değilse iftardan sonra kan vermek gerekir. “Rasûlullah oruçlu iken kan aldırmıştır.” [15]

İğne vurulmak orucu bozar mı? Vücuda sıvı girdiği için orucu bozacaktır, acil değilse iftardan sonra iğne vurulmak gerekir. Eğer devamlı bir rahatsızlık sebebiyle iğne olunuyor ise ve kişi oruç tutmak istiyorsa o zaman orucu bozulmaz, niyeti salih olduğu için bu oruçtan sevap kazanabilir.

Unutarak yemek orucu bozar mı? Hayır, unutan kişinin orucu bozulmaz. Ağzındayken hatırlar ise yutmadan çıkarmalıdır. Hatırlayınca yemeye devam eden kişinin orucu bozulur. "Resulullah: "Oruçlu kimse oruçlu olduğunu unutup da yediği ve içtiği zaman, orucunu tamamlasın! Çünkü o oruçluya ancak Allah yedirmiş ve içirmiştir" [16] dediği rivayet edilir.

Kusmak orucu bozar mı? Hayır çünkü vücuttan çıkıyor, dayanabilenler iftara kadar oruca devam etmelidir.

Makyaj yapmak orucu bozar mı? Bozmaz çünkü vücuda besin alınmıyor. “Bir adam peygambere geldi "gözlerimden şikayetim var oruçlu olduğum halde sürme çekebilir miyim?" diye sordu. Rasûlullah "evet" dedi. [17]

Erken oruç açılırsa ne olur? Erken oruç açmak vakit dolmadığı için orucun bozulmasına sebep olur. O günü daha sonra telafi etmek gerekir. ''Esma bintu Ebi Bekr ''Bizler peygamberin hayatında yağışlı bir günde iftar ettik, sonra da güneş meydana çıktı'' demiştir. Bu hadisin ravisi, Hişam ibn Urve'ye: ''Onlar peygamber tarafından bu günün orucunu ödemekle emrolundular mı?'' diye sordu. Hişam: ‘’Kaza etmekten kurtuluş yoktur’’ dedi. [18]

İftar vakti ne zaman? Akşam ezanı okunduktan sonra oruç açılabilir. Havanın iyice kararmasını beklemeye gerek yoktur. Lakin akşam namazını kıldıktan sonra oruç açmak daha garantidir. ''Ömer b. Hattâb’dan rivâyete göre, Rasûlullah: “Gece gelip gündüz gidince ve güneş kaybolunca orucunu açarsın.” [19]

Kaynaklar; [1] İbn Manzûr- Lisânul Arab, c:12, s.350; Halîl- Kitâbul Ayn, s-v-m maddesi, c:7, s.171
[2] Ragıb İsfahani - Müfredat, s-v-m madesi, sayfa 609, Çıra Yayınları, Aralık 2012
[3] https://www.almaany.com/tr/dict/ar-tr/
صِّيَامُ/ [4] https://www.luggat.com/index.php
[5] Buhari: 31/Kitabus Savm, Bab: 33, No: 50; Tirmizi: 6/Savm, Bab 19, No: 711
[6] Müslim: 14/Kitabul İtikaf, Bab 1, No: 5; Tirmizi: 6/savm, Bab 71, No: 790.
[7] Tirmizi: 6/Savm, Bab: 79, No: 803.
[8] Tirmizi, 6/Savm, Bab 15, no: 706.
[9] Müslim: 13/Kitabus Siyam, Bab 8, No: 35; Buhari: 31/Kitabus Savm, Bab 17, No 28.
[10] Müslim: 13/Kitabus Siyam, Bab 8, No: 39.
[11] Müslim: 13/Kitabus Siyam, Bab 8, No: 41.
[12] Müslim: 13/Kitabus Siyam, Bab 8, No: 33; Buhari: 31/Kitabus Savm, Bab 16, No 26.
[13] Tirmizi, 6/Savm, Bab 33, no: 730
[14] Tirmizi, 6/Savm, Bab 29, no: 725; Buhari: 31/Kitabus Savm, Bab: 27.
[15] Tirmizi, 6/Savm, Bab 61, no: 776; Buhari: 31/Kitabus Savm, Bab: 32, No: 45.
[16] Buhari: 31/Kitabus Savm, Bab: 26, No: 40.
[17] Tirmizi, 6/Savm, Bab 30, No: 726.
[18] Buhari: 31/Kitabus Savm, Bab: 45, No: 67.
[19] Tirmizi, 6/Savm, Bab:12, No: 698.
[20] Buhari: 31/Kitabus Savm, Bab: 22, No: 34.
[21] Buhari: 31/Kitabus Savm, Bab: 25, No: 38.